Amerikadaki Tropikal Kuşlar

Amerikadaki Tropikal Kuşların ilginç olanlarından «kotinga» ların özellikle ünlü üç üyeleri vardır. Her biri bir başka özelliği: Birisi görünüşü, ikincisi sesi, üçüncüsü ise flört zamanındaki davranışlarından ötürü meşhurdur. Kotolgaların doksan türü sayılmıştır. İrilikleri çıt kuşu ile karga arasında oynayan bu kuşların çok kere parlak renkli ve garip süs tüyleri vardır, ayrıca vücutlarında yer yer göz
kamaştırıcı renkte lekeler göze çarpar. Garip görünüşlü «şemsiye kuşu» nun (Cephalopterus ornatus) ismi tuhaf, fakat yerindedir. Karga iriliğindeki bu 50 santimlik mavimsi siyah türün tepesinde şişmeye elverişli muazzam bir tüy kitlesi vardır. Bu taç, açılınca tırtık tırtık bir şemsiye görünüşünü alarak kuşun tepesiyle gagasını tamamıyle örter. Şemsiye kuşlarının bir türünün kızılımsı renkte çıplak bir göğsü ve buradan sarkan püskül görünüşünde uzun bir sarkık eti vardır. Bu kuşların birkaçı bir araya gelip bağırdıkları zaman, insanın hatırına kuştan ziyade bir sığır sürüsünü getirirler.
Güney Amerika?nın kuzeyindeki «çan kuşu» (Proenias alba), grubun bir başka meşhur üyesidir. Bunun da ismi garip olduğu kadar yerindedir. Bu kotinga?nm, Güney Amerika?nın en göze batan orman kuşu olmasına sebep olan gerçekten şaşırtıcı çana benzer bir sesi vardır. Dikkate değer kuş, sık ormandaki yüksek bir tünekten çağrısını duyurduğu zaman, alnından sarkan ipimsi bir siyah et gagasını döver. Erkek çan kuşu ortalama 26 santim uzunluğundadır.
Çan kuşu?nun ormanın en göze batıcı kuşu olmasına yol açan bir başka özelliği de lekesiz beyaz rengidir. Orta ile Güney Amerika?da yaşayan «hayalet kotinga» da da (Carpodectes nitidus), aynı tüylere rastlıyoruz. Bu kuşların her ikisinde de dişiler daha ufak olup yeşil tüylerin sayesinde kamuflaj kurallarına uyarlar.
Öbür dikkate değer kotinga, bazı dillerde «kaya horuzu» da denilen «nar çiçeği kotinga» dır (Kupicola rupicola). Erkeği 30 santim uzunluğunda olan bu papağan iriliğindeki kuşun tüyleri altına çalan bir turuncu, kanatları ise kahvemsi siyahtır. Başında daire biçiminde garip bir tepeliği vardır. Güney Amerika'nın kuzeyinde: Özellikle Güyan'ların dağlık bölgeleriyle Kuzey Doğu Brezilya?da yaşayan nar çiçeği kotingalar mono?larla akraba olup flört zamanında onlar gibi törenlere baş vururlar.Erkeklerin daha iri, daha parlak renkli ve fazladan tüylerle süslü oluşları, yuva yapma, kuluçka ve yavruların bakımı vazifelerinin daha çok dişiye düştüğünü gösterir. Kotingalarm birçok türlerinin çok eşli olmaları muhtemeldir.
Bu ailenin üyeleri arasında özellikle nar çiçeği kotinga'nın flört zamanı dansları meşhurdur. Robert Schomburgk adındaki seyyah bir keresinde, aralarında erkekler ve dişiler bulunan bu kuşlardan yirmi tanesini, yerdeki bir açık alanı çevreleyen çalıların üzerinde tünemiş vaziyette seyrettiğini anlatıyor. Kanatlarını ve kuyruğunu yaymış bir erkek sahnedeydi Yerleri kazıyarak daireler çeviriyor, kanatlarını kaldırıp indiriyordu. Sonunda ihtimal yorulduğundan kenara sıçradı ve yerini bir başka erkeğe bıraktı. Schomburgki'in anlattığına göre, dişiler bu süre içinde devamlı ba girişiyorlar, fakat tüneklerinden kıpırdamıyorlardı. Bazı kotinga'lar bu danstan sonra flörtlerini yerde, başkaları yüksekteki dallarda devanı ettiriyorlardı.
Kotinga?larm arasında yuva yapma âdetleri de başka başkadır. Meselâ şemsiye kuşu gibi bazı türler yüksek ağaçların üzerinde değneklerden yuvalar yaparlar, başkaları asılı yuvalar örerler, daha başkaları yuva olarak ağaç kovuklarından faydalanırlar, nar çiçeği kotlnga ise mağaralarda kuluçkaya oturur. Tabiat bilginleri Güney Venezuela'daki geniş ve loş bir mağarada yerden 150 santim kadar yüksekteki bir pervazın üzerinde bir nar çiçeği kotinga yuvasına rastlamışlardı. Bu yuva çamurla ve çalı çırpıyla örülmüş ve siyah renkli kök telleriyle astarlanmıştı. Yuvanın dibinde, yerde, kuşların buraya taşıdığı zeytin iriliğinde fnıdığımsı yemişler dikkati çekiyordu. Bu türün yumurtaları koyu sarı üzerinde kızüımsı kahverengi ve mor beneklidir. Şemsiye kuşu? nun yumurtaları aksine bembeyazdır.
«Cotingidae» ailesini meydana getiren kotingalar, meyva, yemiş ve böcek bulabildikleri ormanın üst katlarında barınırlar. Bu kuşların genel olarak sert sesleri vardır. Yalnız çan kuşu bu bakımdan farklıdır. «Kapüsin keşiş kuşu» (Perissocephalus tricolor) gibi bazılarının, uluyan bir maymunun sesini andıran patırtılı bir homurtuları vardır. Bu güvercin iriliğindeki ve tarçın renkli kotinga, kabarık tüylü bir yakayla çevrili mavimsi gri renkli çıplak kafasını içine çekmiş yuvarlak bir keşişi andırır. Güney Amerika'nın kuzeyinin baştan başa çilek renginde olan «kırmızı yemiş kargaları» (Haematoderus müitaris), da garip biçimli iri kotinga?lardır. Bir başka garip görünüşlü kuş grubu da «sarkık etli çan kuşları» dır (Procnias tricarunculata). Orta Amerika?da yaşayan bu kotinga'ların rengi .kırmızımsıdır. Başlarıyle gerdanları beyazdır, gagalarının kaidesiyle yanlarından kamçıya benzer üç siyah sarkık et fışkırır.
Tabiat bilginleri 15- 25 santim uzunluğundaki ufak kotînga'ları gerçek kotingalar olarak ele alırlar, Bunların birçoğu parlak renkli ise de, bazıları grimsi ve sönük renklidir, ayrıca erkekle dişi arasında renk ayrılığı yoktur, «pompadour gevezesi» de denilen «şarap rengi kotinga» parlak renklilerden biridir. Kuşa Fransa Kralı 15. Louis'in gözdesinin şerefine bu ad verilmiştir. Bu kotinga?lardan biri Madam dö Pompadour'a hediye edilmek üzere yola çıkarılmış, fakat bir İngiliz firkateyninin eline geçmişti.
Şarap rengi kotinga'nın rengi adından bellidir, saçımsı tüyleri ve burulu kanat örtü tüyleri vardır. Kanatları lekesiz beyazdır. Dişilerle ergin olmayan erkeklerin karnı gri, sırtı kurşunidir. Ormanların üst katlarında yaşayan bu kotinga?ya Güney Amerika?nın birçok kısımlarında rastlanır.
«Adi gri kotinga» (Lipaugus vociferans) tropikal orman kuşlarının en yaygım ve en meraklısıdır. Nar bülbülü iriliğindeki bu gri kuş, bıkıp usanmadan avcıları takip eder ve kargaşalık olan yerlerde birdenbire ortaya çıkar.
Tabiat Bilim Adamları «kırmızı başlı mono» yu (Pipra mentalis), Panama'da bir orman ağacının yerden 9 metre yüksekliğindeki dalında dansederken seyretmişlerdi. Bu çalışkan delikanlı üst üste birkaç gün flört alanında kalarak basit tüylü dişilere hırslı hırslı kanat çırpmış ve birkaç tanesiyle buluşmanın yolunu bulmuştu. Fakat dişi monolar bundan sonra kendi kendilerine başlarının çaresine bakmak zorunda kalmışlardı. Yuvayı yapmak, yumurtaların üzerinde kuluçkaya oturmak ve yavruları büyütmek sorumluluğu tamamiyle onlara düşüyordu.
Amerika balta girmemiş ormanlarının yerlileri olan bu monolar, serçe iriliğinde kuşlardır. «Pipridae» ailesini meydana getiren elli dokuz türün erkekleri koyu kırmızı, mavi ve altın renkli son derece parlak tüylere bürünmüştür. Fakat donuk zeytuni ve gri gibi daha az göze çarpıcı orman renklerinde olanları da vardır. Dişi monolarm da bu donuk renklerde oldukları tahmin edilebilir.
Tipik mono, kısa gagalı, kuvvetsiz bacaklı, kare kuyruklu, tıknaz bir kuştur. Kanat kemikleri garip şekilde basılmıştır. Ön kolundan çıkan acayip biçimli kanat teleklerinin kaim sapları vardır. Kanat kemikleriyle tüylerinin şekli, sessiz mono' ların çıkardıkları gürültünün kaynağıdır, Daha çok üreme mevsiminde duyulan kanatların takırtısı, mono' larda, dişilerin gözüne girmek ve başka erkekleri korkutmak için ötüşün yerini alır, Monolar ötücü kuşların bağıranlar üst - familyasına girerler.
Orta Amerika «Gould monosu» (Manaeus vitellinus), flört zamanında kendine öz ilginç bir dansı olan 10 -11 santimlik bir kuştur. Bunun flört alanı yerdedir. Erkek burada paspas genişliğinde bir alanı kaplayan yaprakları ve çalı çırpıyı süpürdükten sonra, burayı titizlikle muhafaza eder. Yeşil renkte bir kuş olmakla beraber, tepesi, kanatlan ve kuyruğu koyu siyah, gerdanı ile yüzünün yanları ise parlak bir turuncumsu altın rengidir.
İspinoz iriliğindeki bir başka mono'nım (Teleonoma filicauda), kuy ruğunun hemen hemen 4 santim ötesine kadar uzanan kılımsı tüyleri vardır. Bu mono'mm sırtı siyahtır, al renkli bir tacı, kanarya sarısı yüzü ve karnı vardır. «Mızrak kuyruklu mono» (Chiroxiphia lanceolata), ispinoz iriliğinde bir siyah kuştur. Bacaklarıyle başının tepesi al renkli, sırtı mavidir. «Miğferli mono» nun Antilophia galeataj, erkeği pırıl pırıl bir kırmızı miğferi olan kahvemsi siyah renkte ve serçe iriliğinde bir kuştur. Dişisi donuk bir zeytuni gri rengindedir. Bu parlak renkli tropikal kuşak türünün en olağanüstü üyelerinden biri gerdanı şişen, «beyaz enseli mono» dur (Manacus candaei). Orta Amerika'nın bu kuşunun sırtı siyah, karnıyla göğsü sarıdır, enli bir beyaz yakası ve gerdanında kabarmaya elverişli uzun beyaz tüyleri vardır.